Jacek Szabliński
Gdzie trauma objawia się w martwym ciele?
Chociaż to występ If/Then był spektaklem otwierającym XXIII Festiwal Teatrów Tańca i głównym wydarzeniem dnia, to cały festiwal rozpoczęły rozważania o polskich autorkach sceny tańca nowoczesnego – Yance Rudzkiej i Poli Nireńskiej, ich twórczości i próbie jej zachowania w świadomości odbiorców kultury i sztuki. Natomiast w te rozważania wprowadziła wystawa Druga natura umieszczona w piwnicach Centrum Kultury.
Po wkroczeniu do pomieszczenia i spojrzeniu na pustą ziemię, duszącą silnym, świeżym zapachem, da się odnieść wrażenie, że w piwnicznym zaciszu nic na nas nie czeka. Można tej ziemi dotknąć, zatonąć w niej stopami. I to tyle? Jest to konieczne, jeśli chcemy przebić się przez pierwsze doświadczenie, dość rozczarowujące. Karolina Grzywnowicz poważnie zmieniła konstrukcję swojej instalacji, która miała kształt świeżo obsadzonej roślinnością gleby. Jej nowa odsłona jest martwa, zimna i statyczna jak ziemia, która stanowi teraz niemal całość. Autorzy postanowili zachować się wobec roślin „humanitarnie” i zrezygnowali z wykorzystania ich na rzecz kompozycji, gdyż warunki (chłodna pora roku i lokalizacja w postaci piwnicy) są dla nich nieprzychylne. To tworzy jałowy i spokojny obraz, nieporuszony i paradoksalnie zmusza do skupienia się na samych nieobecnych roślinach, a właściwie na pozostawionych w ich miejscach tabliczkach. Na tych widnieją niepokojące opisy… nazistowskich działań, mających na celu zakrycie śladów zbiorowych mogił, „eksperymentów” przeprowadzanych przy użyciu roślin, które stają się kolejnymi ofiarami działań wojennych. Sceneria jest więc pozornie niewinna, jednak zarówno po odczytaniu napisu z tabliczek, jak i po przeczytaniu treści nagrobnej płyty, poznajemy niepokojącą rzeczywistość – stąpamy pośród umarłych. Czy to tylko rośliny? Osobliwie blisko im do ofiar zbrodni wojennych, ukrytych i niepozornych, czekających, aż dokonamy makabrycznego odkrycia.
Gdzie trauma objawia się w martwym ciele? To pytanie wybrzmiało w podobnej formie z ust Agaty Siniarskiej podczas rozmowy na temat osoby i twórczości Poli Nireńskiej. Było ono wyraźną inspiracją dla pracy i brzmi niezwykle obiecująco, a choreografia oraz występ tancerki Katarzyny Wolińskiej jak najbardziej spełniają tę obietnicę.
Performerka przeprowadziła taneczny rytuał na gołej ziemi, wijąc się, poszukując czegoś lub kogoś, a może przeżywając czyjeś ostatnie chwile, gestami pokazując jakby magiczne znaki, rzucając zaklęcia lub komunikując się z kimś nieokreślonym, czasem z widownią, lamentując, niemo krzycząc w przestrzeń, wołając. Wreszcie ułożyła się wielokrotnie, bardziej lub mniej wygodnie, na ziemi, tuż obok roślin, tak jak one – przypominające ciała, które mogłyby w tej ziemi spoczywać. Naśladowała je, oddawała im hołd. Umierała wielokrotnie, zatapiając się wyraźnie w refleksjach.
Czas przeszły jest tu nieprzypadkowy. Niestety cały występ, a szkoda, jest przeszłością wyświetlaną na ścianie, gdzieś obok instalacji, co odbiera mu wydźwięku. Nie jest trudno w pierwszej chwili ten film przegapić i się poważnie rozczarować. Zastąpienie występu tancerki nagraniem może być odebrane jako potraktowanie widza niepoważnie, dodaje jednak całemu przedsięwzięciu surowego klimatu, co pozwala skupić się na obrazie jałowej ziemi i odkryć pogrzebaną tajemnicę.
Takie połączenie tańca i scenerii miało swoje zadanie do wykonania. Silną inspirację stanowi tu twórczość Poli Nireńskiej, a dokładniej jej ostatnie dzieło Teatrologia Holocaustu, którego nazwa mówi sama za siebie. Autorki choreografii i instalacji, chcąc kontynuować pamięć performerki i jej twórczości oraz nawiązać do historii kobiety, zdecydowały się zestawić ze sobą naturę i ofiary zbrodni i w tym ekologicznym zawołaniu uczynić rośliny bohaterami dzieła sztuki.
Druga natura
Centrum Kultury w Lublinie
XXIII Międzynarodowe Spotkania Teatrów Tańca
Instalacja: Karolina Grzywnowicz
Choreografia: Agata Siniarska, Katarzyna Wolińska
Performance: Katarzyna Wolińska
Premiera: 12 listopada 2019 roku
Wystawa jest otwarta w dniach 12-17 listopada w godzinach 10.00-22.00.